I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG
Bệnh Sốt do Rickettsia là một nhóm bệnh do mầm bệnh là Rickettsia các loài thuộc họ Rickettsiaceae, đại đa số bệnh truyền ngẫu nhiên sang người do các côn trùng chân đốt (trừ Sốt Q); bệnh có những đặc điểm chung sau:
- Mầm bệnh Rickettsia là những cầu trực khuẩn ký sinh nội bào bắt buộc, đường kính 0.3-1-2 mm, có RNA và DNA, có kháng nguyên tương tự nhau (similar).
- Phương thức lây truyền: Đại đa số bệnh truyền sang người do các tiết túc đốt như: Rận chấy, ve, ấu trùng mò, bọ chét; trừ bệnh Sốt Q - C.burnetii, lây do đường thở.
- Ổ chứa:
+ Động vật có vú (chủ yếu thú nhỏ - gậm nhấm);
+ Hoặc là những côn trùng trung gian có khả năng truyền dọc (ở các bệnh: Sốt nổi mụn núi đá - R.rickettsii; Sốt do mò - R.tsutsugamushi; Sốt Q - C.burnetii; và Rickettsialpox - R.akari);
+ Hoặc ổ chứa là bệnh nhân (Sốt phát ban chấy rận - Epidemic louseborne typhus).
- Tổn thương đặc trưng của nhóm bệnh: viêm các mạch máu nhỏ do mầm bệnh sống và sinh sản trong nội mô các động mạch/tĩnh mạch nhỏ và mao mạch; độc tố (toxin) của Rickettsia đã được chứng minh trên súc vật thực nghiệm nhưng mối liên quan với tổn thương ở cơ thể bệnh nhân chưa được rõ.
- Chẩn đoán lâm sàng nghi ngờ bệnh: Triệu chứng dự báo căn nguyên Rickettsia là:
+ Sốt, nhức đầu, phát ban, vết đốt của vectơ (+/-).
+ Yếu tố gợi ý thêm: tiếp xúc yếu tố nguy cơ (đói, bẩn, có rận; đi nương rẫy, phát quang cắm trại, bộ đội dã ngoại; ở trại nuôi bò dê, cừu; ở bến cảng, kho gạo, nhiều chuột v.v.)
Riêng Sốt do mò nếu lâm sàng có vết loét đặc trưng sẽ đủ giá trị xác định bệnh.
- Chẩn đoán xét nghiệm xác định: Thông thường bằng các test huyết thanh
+ Phản ứng Weil Felix: từ lâu đến nay vẫn thông dụng ở tuyến cơ sở với 1 số loại Rickettsia (vì có ngưng kết chéo giữa huyết thanh bệnh nhân với kháng nguyên Proteus vulgaris), nhưng không có giá trị đặc hiệu, chỉ có giá trị khả năng
+ Các test huyết thanh khác đặc hiệu hơn: kết hợp bổ thể, ngưng kết hồng cầu gián tiếp, miễn dịch huỳnh quang trực tiếp và gián tiếp, ELISA, PCR,...; các test này phức tạp hơn, chủ yếu triển khai ở các Bệnh viện và Viện nghiên cứu.
+ Phân lập Rickettsia : dùng chủ yếu vào nghiên cứu.
- Điều trị bệnh do Rickettsia: tới nay, các Rickettsia đều còn nhạy với kháng sinh nhóm Cycline và Chloramphenicol; 2 loại kháng sinh này có thể dùng vào điều trị thử khi nghi ngờ.
II. PHÂN LOẠI CÁC BỆNH DO RICKETTSIA (MỘT SỐ BỆNH CHỦ YẾU)

Tên bệnh	Mầm bệnh	Vùng	Tiết túc	Động vật	Đường lây	Ban	Vết đốt
1. Sốt ban chấy rận	R.prowazekii	Khắp nơi	Chấy rận	Người, sóc bay	Rận đốt phân rận ở da	Thân, tứ chi	(-)
2. Sốt ban bọ chuột	R.typhi (R.mooseri)	Khắp nơi	Bọ chét	Gậm nhấm nhỏ	Bọ chét đốt, phân bọ ở da	Thân, tứ chi	(-)
3. Sốt do mò	Orientia tsutsugamushi	Châu Á, Châu Úc, Nam TBD	Mò	Gậm nhấm nhỏ	Ấu trùng mò đốt	Thân, tứ chi	(+)
4. Sốt Q	C.burnetii (R.burnetii)	Khắp nơi	Ve	Trâu, Bò Cừu, Chó, Mèo	Hít không khí nhiễm VK	(-)	(-)
5. Sốt nổi mụn núi đá	R.rickettsii	Tây bán cầu	Ve	Gậm nhấm hoang dã, chó	Ve đốt	Tứ chi, thân	(-)
6. Sốt nổi mụn ĐTH	R.conorii	Châu Phi, Địa Trung Hải, Ấn Độ.	Ve	(nt)	Ve đốt	Thân, mặt, tứ chi	(+)
7. Sốt do ve Queensland	R.australia	Châu úc	Ve	Gậm nhấm hoang dã, marsupials	Ve đốt	Thân, mặt, tứ chi	(+)
8. Sốt do ve Bắc Á	R.sibirica	Siberia Mongolia	Ve	Gậm nhấm hoang dã	Ve đốt	Thân, mặt, tứ chi	(+)
9. Rickettsialpox	R.akari	Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Liên Xô cũ, Châu Phi	Mò	Chuột	Mò	Ban mụn nước toàn thân	(+)

- Trong số bệnh nêu trên ở Việt Nam cần lưu ý những bệnh sau : Bệnh Sốt do mò (có dịch 1965); Bệnh sốt ban chấy rận (xẩy ra dịch 1944-1945); Bệnh sốt ban bọ chuột, Bệnh sốt Q (Việt Nam trong vùng lưu hành) 


 

Admin